Pandemiyle birlikte yaşam tarzlarımızda, önceliklerimizde ciddi değişiklikler oldu. Doğa’nın, sakinliğin, yeşilin, kalabalıklardan uzak olmanın değerini anladık. Uzun kapanma dönemleri boyunca evimizde kapalı olduğumuzda belki de en çok özlediğimiz şeylerden biri doğada olmaktı. Pandemiden sonra müthiş bir doğaya dönüş oldu, herkes kendini doğaya atmak istedi. Turistik bölgeler ve büyük lüks otellerden uzak duran turistler için doğal bölgelerdeki tinyhouselar, bungalovlar, doğa ve orman yürüyüşleri nefes oldu. Kırsal bölgelerin gelişmesinde önemli bir faktör olan “Kırsal Turizm”e olan talep arttı. Turizmin belirli bölgelere sıkışmasının önüne geçen, turizmin 12 aya yayılmasına olanak sağlayan, bir alternatif turizm türü olan kırsal turizm, ayrıca yeni iş kolları ve istihdam olanakları yaratarak, unutulmaya yüz tutmuş gelenekleri canlandırarak bir sürdürülebilirlik aracı olarak da karşımıza çıkıyor. Kırsal turizmi tercih eden turistlerin sayısı her geçen gün artarken, ekoloji ve çevreye duyarlı kişilerin daha fazla katıldığını görüyoruz. Son haftalarda ben de kırsal bölgelerde zaman geçiriyorum. Deniz, güneş, kum üçlüsünün ve lüks konaklama tesislerinin uzağında doğada daha sade tesislerde turizmi ülkemizin diğer bölgelerine yani kırsal alanlara nasıl yayarız diye düşünüyorum.
Turizm sektörünün değişen paradigması popüler olan ve turistler tarafından tercih edilenleri de değiştirdi. Yeni nesil turist için farklılık, özgünlük, yenilik, ve deneyim turizm faaliyetlerinde en çok aradıkları şeyler. Günümüzün yeni nesil turisti için “turizm” demek kendisi için özel olan, özgün deneyimler yaşamak demek. Öte yandan doğa, doğal ürünler ve yerel mutfaklar ile kırsal turizm bu özgün deneyimler için müthiş bir ortam sağlıyor. Turistler için benzersiz ve özel deneyimler sunarken aynı zamanda, yaşam tarzının ilkel olduğu otantik alanları da görmesini ve öğrenmesini sağlıyor. Bu şekilde kitle turizminin küreselleşmiş doğasından kaçınılabilme fırsatı veriyor.
Kırsal turizmle bağlantılı kelimelerden biri “gelenek” kelimesidir. Ne yazık ki, kırsal alan, küreselleşmenin etkisinden ve modernleşmenin doğal ilerleyişinden izole ve etkilenmeden kalması mümkün olmuyor. Turistler için bu süreci daha az fark edilir kılmak için etnik köyleri, tema parklarını ve etnik evleri ziyaret etmek, etkinliklere ve etnik festivallere katılmak ve geleneksel danslara veya törenlere katılmak gibi faaliyetler yaratmaya odaklanılıyor. Bu gelenekselliği korumanın ya da yeniden ortaya çıkarmanın yollarından biri de “geleneksel” ya da “artisan” gıdaların sürdürülebilirliğini sağlamak. Tabii ki bir “ekoturizm” sevdalısı olarak, ekoturizm kırsal turizmin olmazsa olmazı ama bu kez kırsal turizmde “gastronomi”yi konuşmak istiyorum.
Kırsal turizmin en önemli özelliklerinden birisi, kırsal alanların benzersiz karakterini vurgularken ve aynı zamanda klasik kültür turizmine bir alternatif olmasıdır. Kırsal turizmde yaratıcı faaliyetler geliştirilerek, mevsimselliğin giderek daha az belirgin hale geldiği sürdürülebilir bir turizm biçimi yaratılır.
Kırsal turizm, “kırsal yaşamı, sanatı, kültürü, mirası kırsal yerlerde sergileyen, böylece yerel topluluğa ekonomik ve sosyal fayda sağlayan, ayrıca daha zenginleştirici bir turizm deneyimi için turistler ve yerel halk arasında etkileşimi sağlayan bir turizm biçimini” temsil eder. Kırsal turizmi farklı türleri vardır. Bunlar; agroturizm, ekoturizm, etnik turizm, yaratıcı turizm ve gastronomi turizmi.
Gastronomi turizmi somut olmayan kültürel miras olarak, kültür turizminin bir parçasıdır, ancak faaliyetlerinin doğası ve ilkeleri nedeniyle kırsal bir perspektiften de algılanabilir. Gastronomi turistlerinin temel seyahat motivasyonu, belirli bir yere özgü geleneksel yemekleri keşfetme arzusudur. Turistler tarafından tüketilen ancak yerel olarak üretilen yiyecek ve içecekler, özellikle çiftçilerin gıda maddelerini üretip satmasına yardımcı olarak hem ekonomik hem de çevresel sürdürülebilirliğin gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Yemek, “bir kültür veya gelenekle anında otantik bir ilişkiye izin veren bir araçtır” diyebiliriz.
Deneyim arayan günümüz turistlerinin, ziyaret ettikleri destinasyonun mirasını ve kültürünü vurgulayan, geleneksel tarım biçimlerinin ve kültürel mirasın korunmasına yardımcı olan yiyecekleri giderek daha fazla talep ettiklerini görüyoruz. Turistler bu kültürel deneyimi yaşamak istiyorlar. Bu bağlamda gastronomi turizmi sadece kırsal gelir kaynaklarını artırmakla kalmıyor aynı zamanda özellikle kadınlara istihdam olanağı sağlayarak ve ekonomiye katıyor.
Turistler bir destinasyonu ziyaret ettiklerinde o destinasyonun kültürel değerleriyle deneyim yaşamak arzusundadırlar. Bu bağlamda gastronomik ürünler bir kültürel miras değeri olarak karşımıza çıkar. Geleneksel gıdalar yani “Artisan Gıdalar” ön plana çıkarılarak ve eski reçeteler uygulanarak gastronomi turizminde farklılık yaratarak tercih edilirliği artırmak mümkündür. Yüksek lisans tez danışmanlığını yaptığım ve birlikte çalışmaktan çok keyif aldığım sevgili Nur Şen Nergizözen tezinde Artisan gıdaların sınıflandırmasını yaptı. Daha önce hiç yapılmamış bir çalışma olduğu için beni de çok heyecanlandıran ve keyif veren bir çalışma oldu. Bu çalışma sırasında bir kez daha gördük ki, gelenek mutfağımıza sahip çıkmalıyız ve bu mutfağı ve ürünlerimizi turizme kazandırarak kırsal kalkınmaya destek olmalıyız.
Artisan Gıda nedir?
Endüstrileşmemiş yöntemlerle üretilen, çoğunlukla ailelerin kuşaktan kuşağa aktardığı deneyimlerini içeren, sınırlı miktarlarla üretilen gıdalara “Artisan Gıdalar” diyoruz. Ancak ne yazık ki, gelişen teknoloji, içinde bulunduğumuz tüketim toplumu, üretim baskısı, popüler kültürün etkileri, hızlı yaşam biçimi, şehirleşme vb. nedeniyle, günümüzde kaybolma tehlikesi bulunan yerel ve geleneksel değerler taşıyan gıda gruplarını tanımlamak için kullanılan bir terim olarak karşımıza çıkıyor.
Bir toplumu yediklerine, içtiklerine bakarak tanıyabiliriz. Her toplumun reçetelerinde bulunan malzemeler, sunum ve tüketim biçimleri o destinasyon ve halkın kültürel değerleridir. Artisan gıdalar bulunduğu coğrafya ve kültürlerle bağlantılı olarak tamamen doğal yöntemler ve süreçlerden geçerek hazırlanıp üretilirler, o toplumun bir çeşit aynasıdırlar. Ve dışardan gelenlere müthiş bir kültürel deneyim yaşatırlar. O kadar ki ülkemiz gibi binlerce yıldır, farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış topraklarda binlerce yıldır jenerasyondan jenerasyona geçen tecrübeyle aynı yöntemlerle üretilen, antik özellikler taşıyan gıdalar olduğunu söylemek mümkündür.
Artisan gıda ürünlerinin ortak özelliği; üretim sürecinde herhangi bir kimyasal katkı maddesi, renklendirici, kıvam arttırıcı veya koruyucu içerikler kullanılmaması ve ürünlerin kendi doğal sürecinde olgunlaşmalarının sağlanmasıdır. Öte yandan tamamen el emeğiyle hazırlanan bu ürünleri hazırlayan ustalar bu ürünlerin tatlarını, dokularını, özgünlüklerini ve doğallıklarını korumaya özen gösterirler.
Günümüz toplumunun büyük bir kesimi sağlıklı ve dengeli beslenme, hayat kalitesi yüksek, sağlıklı bir yaşam biçimi arayışı içerisinde, bu bağlamda artisan gıdalar doğal ve sağlıklı özellikleriyle büyük bir çekim oluşturuyorlar. Sağlıklı, katkısız ve doğal gıdalar üreten yerel üreticileri destekleyerek, üreticilerin üretimlerini yaygınlaştırılması hem yerel yemek kültürünün sürdürülebilirliği ve markalaştırılması hem de kırsal sürdürülebilir kalkınma açısından büyük önem taşıyor.
