Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı Kaçakçılıkla Mücadele Daire Başkanlığı, çeşitli kamu kurumlarıyla yürüttüğü işbirliği sayesinde geçmişte yasa dışı yollardan yurtdışına kaçırılan kültürel eserleri yeniden Türkiye’ye kazandırma çalışmalarını devam ettiriyor.
Bakanlık yetkililerinin aktardığı verilere göre, 2002-2025 döneminde Türkiye’ye iade edilen kültürel varlıkların sayısı 13 bin 283’e ulaştı. Bu eserlerin 1149’u 2022 yılında, 15’i ise bu yıl geri döndü. 2018-2025 yılları arasında ülkeye kazandırılan kültürel varlık sayısı ise toplamda 8 bin 968 olarak kaydedildi.
İskoçya’dan Dönen Altın Taç
Bu eserlerden biri olan Altın Taç, M.Ö. 4. yüzyıla tarihlenmekte ve Karya bölgesine ait olduğu düşünülmektedir. 2013 yılında açılan mülkiyet tespiti davasında, eserin Türkiye kökenli olduğu bilimsel ve hukuki delillerle ispat edildi. Mahkeme, 5 Aralık 2017’de eserin mülkiyetini Türkiye’ye vererek, Altın Taç’ın 18 Ocak 2018 tarihinde geri dönmesini sağladı.
Ayrıca, ABD’den geri dönen Bowling Green Devlet Üniversitesi’nde bulunan ve Zeugma kökenli 12 parçalı mozaik de göz çekmektedir. Bu mozaikler, 26 Kasım 2018’de Türkiye’ye iade edilmiş ve şu an Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergilenmektedir.
İtalya’dan Gelen Lidya Yazıtı
Lidyalılara ait ve M.S. 215-216 yıllarına tarihlenen Lidya Yazıtı, 23 Eylül 2020 tarihinde İtalya’dan Türkiye’ye iade edilerek Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmeye başlanmıştır. Bu yazıt, dönemin pagan inançlarının toplumsal etkilerini yansıtması açısından önemli bir kültürel miras olarak kabul edilmektedir.
ABD’den İade Edilen Kybele Heykeli
Anadolu’da bereket ve bolluğun sembolü olarak kabul edilen Roma dönemine ait Kybele Heykeli, 12 Aralık 2020 tarihinde ABD’den Türkiye’ye geri getirildi. “Ana tanrıça” olarak bilinen Kybele, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde düzenlenen bir törenle tanıtılmış ve bakım için Afyonkarahisar Müzesine yerleştirilmiştir.
Hattiler’e Ait “Gaga Ağızlı Testi”
İngiltere’den geri getirilen “Gaga Ağızlı Testi”, 4 bin 250 yıllık nadir bir altın örnektir ve 26 Ekim 2022 de Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eser, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir ve Hattiler dönemine ait önemli örneklerden biri olarak belirtilmektedir.
Hırvatistan’dan Gelen Anadolu Eserleri
Sırbistan-Hırvatistan sınırında 7 Nisan 2019 tarihinde ele geçirilen çok sayıda sikke, mühür ve arkeolojik eser, 1 Aralık 2021’de Hırvatistan ile yapılan işbirliği sayesinde Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eserler, Cumhuriyet tarihindeki ilk tarihi eser kaçakçılığı operasyonuna dahil olup, Adana merkezli “Anadolu Operasyonu” kapsamında geri kazanılmıştır.
İngiltere’den İade Edilen Eros Başı
Ambar köyündeki Sidamara Antik Kenti’nde 140 yıl önce bulunan Eros Başı, 10 Haziran 2023 tarihinde Türkiye’ye geri dönmüştür. Bu parça, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen Sidamara Lahdi’ne yerleştirilmiştir.
Hollanda’dan Dönen Şile Bozgoca Cami Kitabesi
Bozgoca Camisi Kitabesi, 2021 yılında Hollanda’daki bir müzayede esnasında tespit edilmiştir. Osmanlı dönemine ait olan bu kitabe, 30 Eylül 2022 tarihinde Türkiye’ye geri getirilmiş ve İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde sergilenmeye başlanmıştır.
İtalya’dan Gelen Stel
M.S. 2. yüzyıla ait ve “kocasını seven eş, Satornila, elveda!” yazılı bir stel, 28 Nisan 2023 tarihinde İtalya’dan Türkiye’ye iade edilmiştir. Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergilenen bu eser, dönemin sosyo-kültürel yapısına dair önemli bilgiler sunmaktadır.
8 Aralık 2021 tarihinde Londra’daki bir müzayede evinde satışa çıkarılan bir mermer Kore Torsosu’nun da Anadolu kökenli olduğu tespit edilerek 26 Ocak 2024’te Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu heykelin, dini bir adak olarak sunulmuş olabileceği değerlendirilmiştir.
İngiltere’den Gönüllü İade Edilen Bronz İmparator Heykeli
Boubon Antik Kenti kökenli bronz imparator heykeli, 2011 yılında bir müzayedede satışa sunulmuştur. Eseri satın alan kişi, gönüllü olarak Türkiye’ye iade etmiş ve 2 Şubat 2024’te Antalya Müzesi’nde sergilenmeye başlanmıştır.
Mustafa Dede tarafından Osmanlı döneminde yazılmış bir Kuran-ı Kerim de, 2017’de İngiltere’de satışa çıkarılmıştır. Yapılan hukuki ve diplomatik süreçler sonucunda ülkeye iadesi sağlanmış ve İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde korunmaya alınmıştır.
ABD’den Gönüllü İade Edilen Hellenistik Heykel Başı
Bir Hellenistik döneme ait mermer heykel başı, sahibinin vefatı sonrasında varisleri tarafından 2 Mayıs 2024’te gönüllü olarak Türkiye’ye iade edilmiştir. Anadolu kökenli olduğu tespit edilen bu eser, Anadolu Medeniyetleri Müzesinde muhafaza edilmektedir.
Bronz Kline’nin İade Süreci
1979 yılında Manisa’daki Alahıdır Tümülüsü’nde gerçekleştirilen kaçak kazılar sonucu yurtdışına çıkarıldığı belirlenen Lidya dönemine ait bronz Kline, 2022’de ABD’den iade edilmiştir. M.Ö. 530 yılına tarihlenen bu eser, farklı dönemlere ait sikkeler ve bir mücevher parçası ile birlikte 12 Eylül 2024’te yapılan bir törenle Türkiye’ye kazandırılmıştır.
ABD ile yapılan işbirliği çerçevesinde, Türk kültürel varlıklarının korunması ve iadesi konusunda kaydedilen önemli gelişmeler bulunmaktadır. Boston Güzel Sanatlar Müzesi’nde tespit edilen Manisa kökenli bir kolye de, geçen yıl Türkiye’ye geri getirilmiştir. Arkaik Dönem Lidya sanatının önemli bir örneği olarak, bu eser M.Ö. 6-5. yüzyıllara tarihlenmektedir.
Danimarka’dan Gelen Eserler
1960’lı yıllarda Boubon Antik Kenti’nden kaçırılan Septimius Severus heykel başı ile Pisidia bölgesine ait pişmiş toprak levhalar, geçen yıl Ny Carlsberg Glyptotek Müzesi’nden Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eserler, Antalya Müzesi’nde yer almaktadır.
İsviçre’nin Cenevre kentinde gerçekleştirilen soruşturmalarla ele geçirilen kandil, altın madalyon ve Bizans dönemi sikkelerin de geçtiğimiz yıl Türkiye’ye iadesi sağlanmış; bu eserlerin erken dönem Hristiyanlık tarihi açısından önemli olduğu vurgulanmıştır.
2022 yılındaki İsviçre ile imzalanan ikili anlaşma, kültürel varlıkların korunmasını ve Türkiye’ye iadesini kolaylaştıran önemli bir adım olarak kaydedilmektedir.
Yunanistan’dan İade Edilen Sikkeler
2019’da Yunanistan Kipi Sınır Kapısı’nda ele geçirilen, çoğunluğu Anadolu kökenli 1055 sikke, 19 Aralık 2024 tarihinde Türkiye’ye geri dönmüştür. Bu sikkelerin M.Ö. 5. yüzyıla tarihlendiği ve Anadolu’nun Akdeniz ticaretindeki önemini vurguladığı belirtilmektedir.
Bronz Marcus Aurelius Heykeli
Burdur’daki Boubon Antik Kenti’nden yasa dışı yollarla çıkarılan ve Cleveland Sanat Müzesi’nde tespit edilen Roma İmparatoru Marcus Aurelius’a ait bronz heykel, 10 Şubat 2025 tarihinde Türkiye’ye iade edilmiştir. Bu eser, tarihi açıdan büyük bir önem taşıdığı gibi, Boubon Antik Kenti’ndeki Sebasteion yapısı içindeki onurlandırılmış imparator heykelleri arasında yer almaktadır.
